Trong những năm gần đây, giới hội họa biết đến tên một họa sĩ gắn liền với danh hiệu “Họa sư của hai thế giới”. Đó là họa sĩ Việt Kiều tại Pháp Lê Bá Đảng. Ông cũng là người được trung tâm tiểu sử Cambridge bầu chọn là một trong mười nhân vật nổi tiếng thế giới năm 1992 – 1993.

Nghe thế, biết thế nhưng ở Việt Nam chỉ có những người dân Bích La (Quảng Trị), nơi ông đã bày một cuộc triển làm ngoạn mục, cùng với những người khách may mắn đi qua làng mới được xem tranh của ông. Đó là những bức tranh rất kỳ lạ, nền của chúng là thiên nhiên rộng lớn, đầy gió, cát, bụi, cây cùng với các motip truyền thống giếng nước và sân đình. Bố cục của chúng được thể hiện trong không gian nhiều chiều, chứ không phải trên một mặt phẳng đứng. Tôi muốn nhấn mạnh đến “không gian nhiều chiều”, bởi ở đây ngoài khôg gian thực (espace) tôi còn như thấy rõ tính huyền ẩn (mythe). Ông đã sử dụng những hình ảnh nghệ thuật tượng trưng và sự biểu đạt rất ẩn dụ vừa phổ quát, vừa bác học, tạo thành một ngôn ngữ riêng – ngôn ngữ Lê Bá Đảng.

Lần thứ ba về nước (5/1994), ông đem theo số tranh đã từng triển lãm nhiều nơi trên thế giới. Xem tranh của ông ta có thể thấy rõ cảnh sắc Việt Nam được đưa lên tới tầm cao. Tất cả sự đơn sơ và rắc rối của thói quen tư duy người Việt đều được ông nắm bắt và thể hiện trên các bản thạch, thậm chí ở đó ta có thể thấy cả cái hồn, cái ước của người dân Việt. Ông bảo: “Tôi có thiện cảm với nghệ thuật cổ điển Trung Quốc và Nhật Bản, nhưng tôi chỉ tái tạo theo lối riêng ký ức của tôi về thời thơ ấu ở Việt Nam.Ông Lê dự định mở một xưởng họa tại quê hương. Không phải để đào tạo dạy dỗ và truyền đạt. Đơn giản thôi – ông nói - để cùng làm, cùng trau dồi, cũng sản sinh ra những thứ cần thiết cho đời sống và cùng sống. Mọi chất liệu có ngay và rất sẵn xung quanh ta, cộng với sức lao động đầy tiềm tàng mà xã hội ta đang có, mỗi người trong xưởng ấy đều có thể sáng tác được”. Ông cho biết trong buổi tiếp ông thủ tướng Võ Văn Kiệt rất hoan nghênh dự định này và hứa sẽ giúp đỡ để biến nó thành hiện thực. Xưởng sẽ đặt tại Hà Nội với hình dạng một đình làng. Ông Lê sẽ bỏ vốn xây dựng quy trình công nghệ sản xuất giấy, bản thạch, lò nung… Xưởng này là tiền đề để tiếp tục xây dựng tại Quảng Trị và những nơi khác.

Ông Lê tâm sự: “Thiên nhiên con người Việt Nam luôn gợi cho tôi sức lực mới để làm nghệ thuật. Tôi đã trên 70 tuổi. Mọi tiện nghi đời sống đã có đầy đủ. Tôi chỉ còn thiếu một điều: Phải làm gì đó cho quê hương.

Trần Thị Trường (Bài đăng trên Báo Văn Hoá Văn Nghệ Năm 1994 )