Giới mỹ thuật thế giới, báo chí thế giới cũng như các phương tiện thông tin trong nước đã tốn không ít giấy mực, băng từ, phim ảnh để viết về họa sĩ Lê Bá Đảng, một danh họa người Việt Nam ở nước ngoài.

Theo dấu bưu điện đóng ngoài bì thư ngày 16 tháng 06 năm 2002, chúng tôi đã nhận được bức thư của bà Mysh và Lê Bá Đảng, gởi từ 16 rue Bossingault, Paris. Vợ chồng ông đã giữ lời hứa trước khi rời thành phố Hồ Chí Minh và gửi cho chúng tôi những bức ảnh về phòng trưng bày tác phẩm mỹ thuật Lê Bá Đảng tại Bảo tàng Hồ CHí Minh, Thừa Thiên Huế nhân dịp Festival Huế 2002 tháng trước, về ngôi nhà ba gian hai chái ở làng Bích La Đông, cách thị xã Quảng Trị 7 km – mà họa sĩ đã mất rất nhiều thời gian và công sức để tạo dựng tại quê nhà.

Với “Không gian Lê Bá Đảng” ở Festival Huế 2002 đó là một nơi trưng bày – không có vách ngăn – những bức tranh, những tác phẩm mới với chất liệu kỹ thuật, cách nhìn do tác giả bày ra và tạo thành từ những năm 1964, 1976, 1982, 1995,… Tấm lòng của một người Nghệ sĩ lớn, một người con – đã qua từ lâu cái tuổi “cổ lai hy” – có nhiều khát khao, mong muốn cháy bỏng “Phải làm được cái gì đó cho đất mẹ”, mà những công trình nghệ thuật mà ông đã từ lâu ấp ủ .

Về những dự định sắp tới của mình, họa sĩ say sưa nói đến một cuộc triển lãm mỹ thuật ở Thanh phố Hồ Chí Minh, cuộc trưng bày những tác phẩm ông đã vẽ từ những năm chống Mỹ cứu nước, số tranh ông đã gửi các ông Lê Đức Thọ, Xuân Thủy trong những chuyên công du, mang về nước và giao lại cho Viện bảo tàng mỹ thuật. Họa sĩ nhắc đến những bức tranh sơn dầu ông vẽ đường mòn Hồ Chí Minh, một số đã được bán để gửi tiền giúp Mặt trận Giải phóng miền Nam, hiện ông còn giữ năm bức và đang để ở Bích La Đông (khổ 2x1,5m). Bức tranh lớn nhất (khổ 8x2,1m) ông đã vẽ vào năm 1975 mang tên Đất Nước khắc họa những con người làm nên đất nước từ thời Vua Hùng dựng nước cho đến thời đại Hồ Chí Minh. Ngoài ra ông còn mang về một số tác phẩm làm bằng xác máy bay B52 mà ông còn giữ được.. Theo ông, tìm một chỗ tương xứng để triển lãm tranh không phải dễ. Ở Huế, chính quyền có nhã ý dành cho ông một khu vườn rất đẹp ở số 20 Lý Thường Kiệt, nhưng ông chưa nhận vì “Nhà của Tây không thể để tranh của mình”. Còn khoảng đất rộng bên bờ sông Hương (diện tích 500x1000m) được gợi ý, ông cũng chưa nhận. Tại thành phố Hồ Chí Minh có người gợi ý mở triển lãm ở Dinh Thống Nhất nhưng theo ông chưa phù hợp vì quá rộng. Ở miền Nam nước Pháp, ông đã làm một cái động triển lãm các tác phẩm của mình và ông dự đinh làm một cái động như vậy ở Việt Nam, dự định động sẽ được tạo dựng tại khu đất được cấp gần đồi Vọng Cảnh. Ông lấy một tờ giấy trắng và vẽ ngay một sơ đồ về một hang động mà ông đặt tên là động Rồng. Khách muốn vào động di thuyền trên sông Hương rồi ghé vào. Động rất sâu, rộng từ 2 – 3m và có chỗ cao, chỗ thấp như lòng địa đạo, hai bên vách động là nơi để trưng bày các tác phẩm, rồi đi dần lên mặt đất. Cổng vào mang dáng Phất ngồi thiền định, được tạo hình bằng những khuôn sắt rỗng, thể hiện ý tưởng “Sắc sắc không không”.

Mong muốn đào tạo một lớp trẻ có được cái nhìn riêng của mình cũng là tâm sự của họa sĩ. Theo ông, vẽ tranh để bán, không phải là vẽ tranh. Phải sâu sắc, có tâm hồn mới là tranh. Dân tộc mình có cá tính riêng của dân tộc mình và tranh của mình có phong cách riêng. Bên cạnh tranh vẽ, những tác phẩm nghệ thuật, ông còn có ý định thử làm một “làng gạo” với những “hạt gạo mỹ thuật”. Theo ông, mỹ thuật Việt Nam phải khác với mỹ thuật của Trung Hoa, của Nhật. Hạt gạo thì mọi người đều biết song phải làm sao cho hạt gạo có được tình cảm, từ hạt gạo to như quả núi đến những hạt gạo có kích thước nhỏ xíu như vật trang sức, vừa tay cầm như vật chặn giấy.. Biến hình ảnh hạt gạo quen thuộc trở thành những tác phẩm nghệ thuật của Việt Nam.

Đàm Thanh (Bài đăng trên Báo Sài Gòn giải phóng )