:: Le Ba Dang :: Quang Tri

Đến bây giờ, nhiều người dân làng Bích La Đông, xã Triệu Đông, H. Triệu Phong, Quảng Trị vẫn nhớ, trong thời gian họa sĩ Lê Bá Đảng về quê ăn Tết Nhâm Ngọ và chuẩn bị cuộc triển lãm mỹ thuật tham dự Festival Huế 2002, ông đã có những ngày bình yên ở quê nhà, hạnh phúc và tràn đầy hưng phấn khi sáng tạo ở chính nơi mình đã được sinh ra và trải qua thời thơ ấu. Tại đây, những họa phẩm mới của ông được hình thành và hoàn thiện với tâm hồn của một người con Quảng Trị mang tầm vóc nhân loại trong mỗi sáng tác mỹ thuật của mình.

Những tác phẩm Thiền, Chân Giao chỉ được họa sĩ Lê Bá Đảng sáng tác tại Bích La Đông bằng những chất liệu của làng quê ruột thịt. Qua những tác phẩm này, người xem cảm thấy trong gần 60 năm xa cách, quê nhà Quảng Trị và tuổi thơ của họa sĩ đã góp phần làm nên Không gian Lê Bá Đảng nổi tiếng của nền mỹ thuật thế giới đương đại. Chính ông vẫn thường bộc bạch: “Tôi là người luôn sống với một thiên đường đã mất, để từ đó học ra cách khám phá và yêu thương cái thế giới thanh xuân mãi mãi”. Trở về, đục đẽo, chạm khắc trên nơi chôn nhau cắt rốn và tham gia các triển lãm mỹ thuật trong nước với khát vọng và ý thức ta về ta tắm ao ta là sự bắt đầu cũng là sự trở lại của con đường sáng tạo mà họa sĩ Lê Bá Đảng đã thể hiện qua những tượng dân gian bằng đất nung, tượng Phật bằng thép, tượng lão nông vác cuốc ra đồng bằng gỗ, cái ao làng yêu dấu... Chính những bức tượng được bày biện trong Không gian Lê Bá Đảng từ đó đến nay cho thấy rằng, những gì làm nên không gian ấy rất đậm nét hiện đại nhưng vẫn thấm đẫm tính cách và tâm hồn Quảng Trị trong tâm hồn Việt Nam.

Cảm hứng sáng tác những tác phẩm ấy trong họa sĩ Lê Bá Đảng là cội nguồn, lịch sử dân tộc và chiều sâu văn hóa Á Đông. Không gian Lê Bá Đảng được xây dựng trên cách nhìn về lịch sử và văn hóa dân tộc, chất liệu giấy cùng kỹ thuật vẽ, kỹ thuật tạo hình rất mới. Trong loạt tác phẩm về cội nguồn dân tộc, lịch sử đất nước, văn hóa Á Đông, nổi bật hơn cả là các tác phẩm Hậu quả chiến tranh, Phong cảnh bất khuất, Đất nước, Hạt gạo Trường Sơn, Đi tìm bước chân Giao chỉ, Thiền... Riêng tác phẩm Hậu quả chiến tranh là bức tranh mang âm hưởng bi thương vẽ một đoàn người gồm nhiều phụ nữ và trẻ em trong vòng vây bủa của lưới lửa đạn bom đang đốt phá làng mạc quê hương.

Với bức tranh này, họa sĩ Lê Bá Đảng chú ý đặc tả phụ nữ và trẻ em ở tư thế của những nạn nhân thảm thương nhất của chiến tranh trong cái nhìn chia sẻ đầy tính nhân đạo. Trong bức tranh, tương phản với màu lửa cháy hung tàn của bom đạn chiến tranh là màu trời xanh thắm bình yên. Đồng thời, trong tranh của họa sĩ Lê Bá Đảng không chỉ có cái bi thương mà còn có cái kiên cường của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến đánh đuổi ngoại xâm mà bức tranh Phong cảnh bất khuất của ông là ví dụ sinh động.

Để khắc họa hình ảnh con đường Hồ Chí Minh, họa sĩ Lê Bá Đảng đã vẽ con đường vinh quang và gian khó này của dân tộc bằng trí tưởng tượng về Trường Sơn núi non hiểm trở và ý thức con đường là mạch máu đỏ nối liền Bắc-Nam, là khát vọng thống nhất đất nước của người Việt Nam. Giữa những mảng màu tối, những đường nét khúc khuỷu tả thực địa hình hiểm trở, chông gai của rừng núi là con đường đỏ thắm xuyên suốt, băng qua những lán trại của những người vượt Trường Sơn. Đó là hình ảnh con đường máu có ý nghĩa thống nhất đất nước trong suốt cuộc trường chinh giải phóng dân tộc của người Việt Nam kiên cường và anh dũng.

Các tác phẩm thuộc Không gian Lê Bá Đảng là biểu hiện rực rỡ của lối sáng tạo độc đáo bởi cách thể hiện không phải tranh, không phải tượng bằng nhiều chất liệu như giấy, đất, đá và được trưng bày trong một không gian dường như đã không còn vách ngăn. Với sự giao thoa giữa các đường nét hội họa và điêu khắc ở loạt tác phẩm này, điểm nhìn mỹ thuật đã được họa sĩ Lê Bá Đảng cách tân thật đặc sắc. Điều đặc biệt nữa là những tác phẩm này của ông đều được thực hiện bằng chất liệu giản dị, thô sơ như đất, gạch, đá, sỏi, gỗ, thép, giấy, mây, tre... mà theo ông: “Để được công chúng nghệ thuật của thế giới chấp nhận, quan trọng là yếu tố mới lạ, độc đáo của một phong cách riêng. Mọi sự sao chép kiểu này hay kiểu kia, kể cả sự ảnh hưởng này nọ, dứt khoát không thể tồn tại trong nền nghệ thuật đương đại”.

Con người Quảng Trị trong họa sĩ tài danh Lê Bá Đảng luôn thôi thúc ông làm những điều có ích với quê nhà. Tại làng Bích La Đông, ông đã xây trường học cho trẻ em, dựng lại ngôi từ đường và tổ chức một triển lãm mỹ thuật mời cả dân làng đến xem và sáng tạo những tác phẩm Thiền, Chân Giao chỉ bằng gỗ, đá của nơi chôn nhau cắt rốn. Nhìn ông làm việc tất bật mới thấy rằng, nghệ thuật là công việc sáng tạo phải được thực hiện hết sức nghiêm túc, cẩn trọng trong niềm đam mê vô bờ bến. Và người nghệ sĩ lão thành này luôn cảm thấy mình vẫn còn trẻ, vẫn mong muốn tổ chức làng nghề mỹ thuật, đào tạo lớp trẻ với khuynh hướng mỹ thuật mới, ấp ủ ý tưởng dựng những tác phẩm được khuếch đại như hạt gạo, tượng Phật trên con đường từ núi non Lao Bảo về trùng khơi Cửa Việt để suốt dọc tuyến đường rất đẹp đó của quê nhà Quảng Trị, con người có thể sống trong những mái nhà hình hạt gạo, bên trong tượng Phật.

Đối thoại với những tác phẩm mỹ thuật của họa sĩ Lê Bá Đảng, có thể cảm nhận một cách sáng rõ rằng, quê nhà Quảng Trị luôn hiện hữu trong Không gian Lê Bá Đảng, là điểm xuất phát và cũng là điểm đến của Không gian Lê Bá Đảng đã và đang tạo nên rất nhiều ấn tượng đẹp trong nền mỹ thuật hiện đại của thế giới. Có thể nói, danh họa Lê Bá Đảng đã và đang đảm nhận vai trò là một sứ giả Lạc Hồng góp phần vinh danh nước Việt trong cộng đồng thế giới.

Nguyễn Bội Nhiên